مانور تبلیغاتی قالیباف روی موضوع اتباع خارجی غیرمجاز

مدت زمان مطالعه: 11 دقیقه و 13 ثانیه محمدباقر قالیباف، کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری بعد از یکی دو روز که نکاتی را به آرامی معروف کرد کوشیده یک برگ برنده رو کند و آن همانا اتباع خارجی غیرمجاز در ایران است. احتمالاً مشاورانی به تأسی از برخی احزاب در اروپا به او مشورت داده اند تا به سبک راست افراطی به مهاجرستیزی روی آورد چراکه به عنوان اشغال کنندگان فرصت های شغلی شناخته می شوند و ناسیونالیست های افراطی با مهاجرستیزی هم شناخته می شوند.
شادی مکی
گزارشگر هم میهن
روشن است که در ایران هم فضای منفی در لایه هایی از جامعه علیه شماری از پناهنگان خاصه اتباع غیرمجاز شکل گرفته و چشم به رأی آنان دارد اما داستان این است که آقای قالیباف همین حالا هم رئیس مجلس است و در تمام ۴ سال گذشته و در مجلس قبل هم می توانست به این موضوع بپردازد و اینکه ناگاه به این موضوع پرداخته محل تأمل است آن هم نه از منظر حقوقی و قانونی که به نظر می رسد با اتکا به زور و همان که بعد از مناظره معروف با حسن روحانی در سال ۹۲ به عملیات گازانبری شهرت یافت.
قالیباف گفته است: «در ماده ۸۶ برنامه هفتم برای اختصاص بودجه به مرزهای شرقی پیش بینی شده و این که در طول برنامه انسداد کامل رخ دهد. درباره افراد غیرمجاز که در داخل کشور هستند هم پیش بینی شده طرد کامل صورت گیرد. افرادی که مجاز هستند می توانند بمانند.»
طرد کامل را می توان با همان گازانبر توضیح داد. او به آن سخنان بسنده نکرده و در شبکه ایکس هم نوشته است: «چاره جویی قاطعانه برای حل مسئله چندبعدی اتباع بیگانه غیرمجاز از دغدغه های مهم مردم است. بی عملی در این خصوص به ابعاد امنیتی اقتصادی و اجتماعی آن دامن می زند. بر این موضوع اشراف کامل داشته و داریم در دولت بعد نگرامی مردم را رفع خواهیم کرد.»
این را کاندیدایی نوشته که از سال ۱۳۹۸ تا همین حالا بر مسند ریاست مجلس شورای اسلامی تکیه زده و در این جایگاه می توانست با پیشنهاد طرح یا رایزنی برای ارائه لایحه از سوی دولت در چهارچوب یک مصوبه قانونی خلأهای قانونی موجود در این حوزه را رفع کند.
چنین کاری انجام نشد و به جای آن مصوبه های حقوقی- اجتماعی مجلسی که او ریاست آن را انجام می داد محدود به مواردی شد که غالباً مایه انتقاد و مخالفت متخصصان و بخش های بزرگی از جامعه می شد.
موضوع حضور چندمیلیونی و رو به تزاید اتباع خارجی از جمله مجاز و غیرمجاز امری اجتماعی و البته چند لایه است. یک سوی این مسئله ابعاد انسانی و اخلاقی جای گرفته و سویه دیگر آن مرتبط با مسائل مهمی مانند امنیت اجتماعی و تبعات پرریسک ناشی از حضور افرادی ناشناس در کشور است.
با این اوصاف قالیباف با سودای نشستن بر کرسی ریاست جمهوری که سال هاست چراغ راه او بوده، ترجیح داده یک بار دیگر به شیوه ای روی آورده که اصطلاحاً به برخوردهای گازانبری معروف شده و ویژگی آن بهره نبردن از مشورت متخصصان است و بدون پیوست های حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی و ناگاه بی توجه به همه اینها این بحث را پیش کشیده است.
طبیعی است که پرسیده شود اگر برنامه ای وجود دارد چرا تا به امروز استفاده و به اجرا گذاشته نشده است؟ چنان که اشاره شد این موضع بیش از هر موضوع دیگر یادآور همان مناظره معروف در سال ۱۳۹۲ است که قالیباف در آن گفت: «در آن زمان – واقعه کوی دانشگاه در سال ۷۸- شما دبیر شورایعالی امنیت ملی بودید و بنده هم فرمانده نیروی انتظامی... در جلسه ای به شما آقای روحانی گفتم اجازه بدهید دفتر تحکیم وحدت مراسم بگیرد اما شما گفتید: بابا دنبال دردسری؟ ول کن. چه مجوزی؟ بنده اصرار داشتم دانشجو باید حرف خودش را بزند اما در چارچوب قانون.»
روحانی اما به این سخن قالیباف پاسخی تکان دهنده و قابل تأمل داد که در یادها ماند:«آقای قالیباف خیلی دلم نمی خواست بگویم اما شما مرا ناچار کردید، آنجا بحث این بود که شما می گفتید دانشجویان بیایند تا ما گازانبری برنامه داریم تا کار را تمام کنیم. ما می گفتیم راه این نیست که مجوز بدهیم بعد گازانبری آنها را دستگیر کنیم...»
اینکه آقای قالیباف بعد از ۴ سال فرصت قانون گذاری درباره اتباع غیرمجاز می خواهد در صورت انتخاب به ریاست جمهوری با شیوه قبل موضوع را حل کند، مورد توجه است حال آنکه همه می دانند تنها با بهره گرفتن از روش های نظامی و انتظامی قابل حل نیست. نکته قابل تأمل تر اما اینکه این نوع تبلیغ مهاجرستیزی یا نفرت پراکنی شیوه راست افراطی در اروپاست درحالی که آقای قالیباف اصرار دارد خود را از جریانات راست افراطی متمایز نشان دهد و در قضایای بعد از ماجرای مهسا در سال ۱۴۰۱ هم گفته بود به حکمرانی نو نیاز داریم و از منظر حکمرانی نو هم می توان ایده یا مدعای او را بررسی کرد.

حل مسئله اجتماعی یا فرصت طلبی سیاسی

آرش نصراصفهانی، پژوهشگر اجتماعی که پیشتر مطالعاتی در حوزه مهاجران افغانستانی انجام داده است، درباره این اظهارنظر قالیباف معتقد است:«ما نوعی فرصت طلبی سیاسی را مشاهده می کنیم که از فضای نارضایتی و ترسی که مطابق اطلاعات اشتباه از حضور افغانستانی ها در ایران شکل گرفته، استفاده می کند.»
او به هم میهن می گوید:«وقتی از مسئله اجتماعی صحبت می کنیم نخستین سوالی که معروف می شود این است که چه گروه هایی پدیده مذکور را تبدیل به یک مسئله اجتماعی و نگران کننده کرده اند. درباره افغانستانی های ساکن ایران همواره گروه هایی تلاش می کردند که آنها را یک مسئله جلوه دهند اما از سال گذشته این موضوع شدت گرفته و طیفی از هراس جمعی در جامعه ایجاد شده که گروه زیادی از افراد غیرقانونی در کشور زندگی می کنند که تهدیدی برای اقتصاد، امنیت و فرهنگ است. این درحالیست که مطابق آمار وزارت کشور و برآورد کمیساریای سازمان ملل بین 4/5 تا 5 میلیون نفر افغانستانی در کشور زندگی می کنند. مطابق آمار وزارت کشور حدود 4 میلیون نفر دارای شکلی از مدارک اقامتی صادرشده توسط دولت ایران هستند و به شکلی قانونی در ایران زندگی می کنند.»
او ادامه می دهد:«از سال گذشته به شکلی این مسئله در شبکه های اجتماعی و رسانه ها معروف شد که گویا بخش بزرگی از این جمعیت به صورت غیرقانونی در کشور زندگی می کنند؛ درحالی که بخش اندکی از این جمعیت حضور رقانونی در کشور دارند.»
این پژوهشگر اجتماعی تاکید می کند:«شرایط زندگی و نیازهای این گروه و تاثیرات آنها بر جامعه ایرانی متفاوت است. اما اگر تنها بر گروهی متمرکز باشیم که به شکل غیرقانونی در کشور زندگی می کنند، باید به ابعاد آن توجه کنیم. یک علت حضور غیرقانونی یک فرد در ایران این است که مکانیزم قانونی برای ثبت حضور او وجود ندارد. در بسیاری از کشورها فردی که وارد می شود مشخصات خود را ثبت کرده و درخواست و دلایل خود را برای زندگی در آن کشور می دهد. ممکن است این درخواست پذیرفته شود یا پذیرفته نشود. اما در ایران مسئله غیرقانونی بودن به این علت نیست که آنها می خواهند غیرقانونی زندگی کنند بلکه به علت آن است که مکانیزم قانونی لازم وجود ندارد.»
این پژوهشگر اجتماعی به شرایط افغانستان هم اشاره می کند:«وقتی در کشوری مانند افغانستان که شرایط خوبی ندارد زندگی کرده و مجبور به خروج از آن هستند، از یک طرف سازوکار رسمی برای پذیرش افراد جدید وجود ندارد به همین علت هم همواره بخشی از اتباع غیرقانونی را در کشور داریم. برای هیچ کشوری خوب نیست که افرادی در آن زندگی کنند که دولت اطلاعی از هویت، کار و مشخصات آنها نداشته باشد. در جوامع مدرن دولت ها باید آدم ها را بشناسند اما باید مکانیزم لازم برای ثبت نام و شناسایی را هم داشته باشند.»
نصراصفهانی معتقد است به جای بررسی و حل پیچیدگی های این پدیده، آن را ساده سازی کرده اند و می گویند بخش زیادی از افغانستانی های ساکن ایران غیرقانونی و تهدیدی برای کشور هستند:«موضوع مهاجرت در سال های اخیر یکی از مهم ترین موضوعات در تمام انتخابات هاست. در انتخابات اخیر پارلمان اروپا که باعث پیروزی چشمگیر راست افراطی شد، تمرکز اصلی بر مخالفت با مهاجرت بود. در ترکیه همچنین وضعیتی را شاهد بودیم.»
به گفته او در ایران احزاب سیاسی نداریم که برنامه های خود را در این زمینه رسماً اعلام کرده باشند:«شرایط نامناسب اقتصادی سبب شده که برخی گمان کنند مشکل اصلی این موضوع حضور کارگران افغانستانی است. برخی هم نگرانی های امنیتی از این موضوع دارند که مبنای متقنی ندارد. بعضی از سیاست مدارها بر این شکل از نارضایتی سوار شده و با این ساده سازی مسئله برای اینکه با اخراج افغانستانی ها مسئله را حل می کنیم سعی در جمع آوری رای دارند.»
او تاکید می کند: «این سیاستمدارها باید اعلام کنند چه برنامه ای در حوزه تحصیل، سلامت، اشتغال و... اتباع مجاز ساکن ایران دارند. مهم ترین علت حضور افغانستانی ها در ایران و اینکه از میانه های دهه 80 دولت ایران رسماً اقدامی جدی برای بازگشت آنها انجام نداده است، نیاز اقتصاد ایران به نیروی ارزان افغانستانی هاست. بخش هایی از کشاورزی و صنعت وابسته به این نیروی کار ارزان است و بدون آنها موتور  اقتصادی ایران تا حدود زیادی کُند می شود. بنابراین این اظهارات تنها نوعی شعار است و درعمل نمی توانند چنین کاری کنند زیرا هیچ دولتی نمی تواند از ارزش این نیروی کار صرف نظر کند.»

انسداد مرزها، وعده بدون عمل

حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجلس دهم اما موضوع را از منظر اجرایی بررسی می کند. او به هم میهن می گوید:«بیش از 20 سال است که ردیف انسداد مرزها در بودجه کشور وجود دارد و همواره هم پول کلانی به آن اختصاص یافته است. با وجود این بودجه اما مرزهای شرقی کشور مسدود نشده است. این درحالیست که کشور ترکیه در طول 3 سال مرزهای خود با ایران را مسدود کرد. در ایران این موضوع همواره یک شعار بوده است. در سال گذشته شاهد بودیم که دولت 3 میلیارد یورو پول به انسداد مرزها اختصاص داد. اما این انسداد به گونه ای شکل نگرفت که مؤلفه های امنیتی کشور را تامین و ظرفیت های اقتصادی کشور را فعال کند.»
او این عملکرد را ناشی از برخورد تبلیغاتی با مسئله انسداد مرزها می داند: «بنده 28 سفر مرزی داشته و تمام مرزهای کشور را از نزدیک دیده ام. آنچه مرزها و استان های مرزی نیاز دارند، غیرامنیتی سازی مرز است. متاسفانه با بهره گرفتن از عنوان امنیت مرزی، بسیاری از ظرفیت های سودآور مرزی از بین رفته و مردمی که باید در مرزها حضور فعال داشته باشند، از این مناطق فراری داده می شوند. چه بسیار قرق های نظامی و امنیتی و... در مرز صورت می گیرد که سودی برای کشور ندارد. درحالی که بیشترین قاچاق مواد مخدر، انسان، کالا، سوخت و... از مرزهایی صورت می گیرد که بالاترین تعریف امنیتی را دارند. بنابراین به نظر من دست مرزها را از کاسبان تحریم کوتاه کرد. وقتی درد و دل مردم را می شنوید، متوجه می شوید که عده ای مرز را برای قاچاق های مختلف خود به حالت قرق درآورده اند.»
این تحلیلگر سیاسی معتقد است که سال هاست موضوع انسداد مرزها نشانه ای از ناکارآمدی سیاست های مرزی است که مورد سوءاستفاده قاچاقچیان حرفه ای و صاحبان رانت های بزرگ قرار گرفته است:«مسئله اتباع غیرمجاز هم تبدیل به قاچاق شده است. پرونده های فساد عمده ای موجود است که مربوط به فعالان حوزه قاچاق انسان هستند و این کار را تحت عنوان اتباع غیرمجاز انجام می دهند. یکی از نتایجی که از سفرهای استانی گرفته ام این بود که بسیاری از اتباع غیرمجاز وقتی وارد کشور می شوند به علت برخورداری از شبکه حمایت کننده، ظرف 24 ساعت جای خواب و بعد از 48 ساعت شغل شان در ایران مشخص می شود. این درحالیست که هیچ تبعه ایرانی نمی تواند در شهر غریب با این سرعت جای استراحت و شغل پیدا کند.»
او این را هم می گوید که با وجود همه سیاست های انقباضی که دولت های مختلف در نظر می گیرند شاهد هستیم که اتباع غیرمجاز در کشور حضور دارند. بنابراین دغدغه هایی مانند انسداد مرز، سوآپ سوخت، اتباع غیرمجاز و...  مادامی که دست کاسبان این قاچاق های بزرگ و رانت ها بسته نشود همه مسائل در غالب شعار معروف می شود.
رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس با اشاره به اینکه چهار نفر از کاندیداها در دوره های مختلف شعارهایی را معروف کرده اند که عمل نشده است، تاکید می کند:«همه این افراد حافظان وضع موجود هستند که برخی در تصویب و برخی در هزینه کرد بودجه نقش داشته اند. موضوع انسداد مرزها و مبارزه با قاچاق انسان هم در این سال ها زیاد معروف شده اما نتیجه نداده است. بنابراین معتقدم بسیاری از شعارهایی که داده شده یک بار در محک عمل باطل شده اند. به نظرم نقطه ضعف برخی افرادی که همچنان در حوزه انتخابات حضور دارند، شعارهای بی عملی است که داده اند و مشکلات دیگری را هم اضافه کرده اند. متاسفم که شورای نگهبان این بار اصل«حافظان وضع موجود» را که قبلاً به عنوان بدعت معروف کرده بود، مورد توجه قرار نداد و ترکیب فعلی میان حافظان وضع موجود و منتقدان وضع موجود نابرابر است.»

تصمیم گیری درباره اتباع غیرمجاز موضوعی حاکمیتی

نوذر شفیعی، کارشناس مسائل خاورمیانه به هم میهن می گوید:«در پرتو قدرت حاکمیتی یک کشور، هر دولتی می تواند درباره اتباع غیرمجاز ساکن در سرزمین خود تصمیم گیری کند. اگر فرض را بر این بگذاریم که نمی توان درباره اتباع غیرمجاز تصمیم گرفت به معنای آن است که اساساً کشور کنترلی بر قلمرو سرزمینی خود ندارد. بنابراین چنین ایده ای به راحتی امکان پذیر است.»
او تاکید می کند که این موضوع سه بُعد دارد:«یک بُعد حقوقیست، مبنی براینکه دولت با هرگونه تهدید در قلمرو خود برخورد می کند، مسئله دیگر سیاسی است که باید این موضوع را در ارتباط با دولت های ایران، افغانستان و نهادهای بین المللی به موقع به اجرا گذاشته شود. بُعد سوم مسئله انتظامی است که به شیوه انسداد مرزها رخ می دهد. فعلاً هم ایران به سرعت سیاست انسداد مرزها را اجرا می کند. این موضوع مربوط به دولتی خاص نیست بلکه تصمیمی حاکمیتی است.»
این کارشناس مسائل بین الملل اظهار می کند:«شاید در یک مصاحبه کوتاه نشود درباره هر موضوعی جزئیات برنامه را ارائه کرد. به همین علت هم به طور معمول کاندیداهای ریاست جمهوری به طور عمده سیاست های کلی خود را اعلام می کنند. با این اوصاف از نظر اجرایی شدن این مسئله قابل اجراست و مهم ترین پشتوانه این مسئله هم قدرت حاکمیت یک کشور بر قلمرو ارزی خود است.»
شفیعی این را هم می گوید که وقتی این موضوع به عنوان یک سیاست از سوی کاندیدای ریاست جمهوری اعلام می شود قطعاً ثبت شده و فردا او در قبال سخنانش مسئول است زیرا کاملاً توانایی اجرایی دارد.
به نظر او سخنان قالیباف جنبه عملیاتی دارد به ویژه اینکه او اهل مشهد است و به علت حضور فراوان اتباع خارجی غیرمجاز به خوبی با تبعات اجتماعی ناشی از این موضو

بیشتر بخوانید:

رقیب سرسخت رجب طیب اردوغان کیست؟

فوری: قطعنامه جدید اروپا علیه سپاه تصویب شد

شهردار تهران را سریعا برکنار کنید

حمله کاندیدای پوششی به روحانی در مناظره زنده صداوسیما